Şu anda Amerika'da durum ilerlemeye devam ediyor. Şu anda dünyadaki en yüksek vaka sayısına sahip ülke konumunda.Eyaletler arasında en kötü etkilenen New York ve şehir olarak New York'ta görülen vaka sayısı 75 binin üzerine çıktı, ölü sayısı ise 2000'e yaklaşıyor. New York'taki 1800 yoğun bakım ünitesi şimdiden dolmuş durumda. Özellikle New York'ta ventilatörler (Solunum cihazları) sayıca yetmiyor. New York ve diğer eyaletlerin valilerinden doktorlar ve hemşirelere "Gelin!" çağrısı yapılıyor. Amerika'nın sağlık sisteminin çok zorlandığı günler yaşanıyor. Genel olarak toplumdaki kişilerin çoğu ne yazık ki olayın ciddiyetine henüz varamadılar. Karantina kurallarının ciddiyetine bir an önce varmaları Amerika'nın bu salgındaki geleceğini belirleyecek. Salgın, Amerika'yı ekonomik olarak epey ciddi etkiledi. Senato 2 trilyon dolarlık stimulus planını geçirdi. Bu planla Coronavirus pandemiğinin vurduğu ekonomiye destek vermeyi amaçlıyorlar. Amerika tarihindeki en büyük paketlerden biri bu. Bu paketle yılda 75 bin dolar kazanan kişilere 1200 dolarlık bir yardım yapacaklar. Bu paketin içinde pandemik hastanelerine 100 milyarlık yardım yapılacak.
Ekonomi kötüleştikçe, işsizlik oranı da gittikçe yükseliyor. Geçtiğimiz hafta içinde 6.6 milyondan fazla kişi işsizlik sigortası için başvuruda bulundu. Bu oldukça tehlikeli çünkü Amerika'da işsiz kalan insanların evsiz kalabilme ve soktakta yaşama ihtimali çok yüksek. Bu durum pandemiğin de daha fazla yayılmasına neden olabilir.
Şu noktada, Amerika'da ve Türkiye'de en iyisi diğer kişilerin Covid19'a sahip olduklarını düşünmek ve tüm önlemleri alarak hareket etmek. Önlem almak kendi sağlığımız, ailemizin ve çevremizdekilerin sağlıkları bakımından çok önemli.
Covid-19 – Corona Virüs Nasıl Bulaşır? Virüs mikroskobik; tükürük veya nefesten gelen damlacıklarla diğer insanlara kolayca geçiyor. Bu damlacıklar ne zaman oluşur; mesela öksürürken veya hapşırırken. Ayrıca virüsle kontamine olmuş bir yüzeye dokunduktan sonra yüzümüze dokunursak da geçebiliyor. Son çalışmalar, ağız ve burun yoluyla yani hapşırma, öksürme ve öpme yoluyla geçmesinin dışında, fekal yani dışkı yoluyla da geçtiğini gösteriyor. Bu nedenle ellerimizi minimum 20 saniye ve çok iyi bir şekilde yıkamak çok önemli.
Yapılan ilk çalışmalarda, Amerika'da virüsün yayılması ve bulaşmasında ilk tespit edilen yollar ve tespit edilen hasta sayısı ise bire bir kişisel temas ile 280 vaka; denizaşırı yolculukta hastalığı kapanlar 161 vaka, Amerika içinde seyahat ederken kapanlar 138 vaka, yoğun yerleşimli topluluklarda hastalığı kapanlar (New Jersey'deki) 119 vaka sayısı olarak tespit edilmiş durumda. Bu sayılar ve yapılan çalışmalar virüsün insandan insana kolaylıkla geçebildiğini; özellikle restoranlar, AVM'ler, okullar, hastaneler gibi kapalı ve kalabalık yerlerde çabucak dağıldığını gösteriyor.
Covid-19 hangi yüzeyde ne kadar süre kalabiliyor? Yapılan çalışmalar, virüsün havasız, havalandırmanın yeterli olmadığı (kalabalık kafe, lokanta, AVM gibi) ve parçacıkların havada pasif şekilde kalabileceği ortamlarda 3 saat, plastik ve paslanmaz çelik yüzeyler üzerinde 72 saat, karton üzerinde 24 saat, bakır yüzey üzerinde 4 saat kadar kaldığını gösteriyor [1]. Zaman geçtikçe virüsün bu yüzeylerdeki miktarı azalıyor. Her şekilde yüzeyleri sabunlu su veya çamaşır suyuyla temizlemek en iyisi.
Japonya'da ve diğer Tur Yolcu gemisinde yüzeyler üzerinde haftalar sonra Covid-19 yani Corona virüs bulunduğunu duyduk. Bu nasıl oluyor ve bizi hasta edebilir mi? Tur gemileri boşaltıldıktan haftalar sonra yüzeylerde Corona virüs bulunduğu söylendi. Buldukları eksiksiz bir yapıya sahip Corona virüs DEĞİLDİ. Yüzeylerde virüsün sadece RNA'sı sadece bulundu [2]. Corona virüsünün RNA'sı tek başına sizi enfekte edemez. Sadece tüm yapısına sahip virüs enfekte edebilir. Bu, bizim için ne anlama geliyor? Bunu açıklamak için size önce virüsün tüm şeklinden, yani moleküler yapısından kısaca bahsedeyim.
· Zarf (envelope): Corona virüs partikülleri yağ ve proteinden oluşan bir zarf ile çevrilirler ve küresel görünürler elektron mikroskopunun altında. Bu zarf RNA'yı içinde tutar [3].
· Spike protein (S): Zarfın dış yüzeyinde bulunan bu çıkıntılı proteinler çok önemli. COVID-19 yani Corona virüsü hücreleri bu Spike proteini sayesinde enfekte ediyor. Spike proteini insan hücrelerinin üzerinde bulunan angiotensin-converting enzyme 2 (ACE2) ye bağlanarak yapıyor bunu.
· RNA genomu: Corona virüslerinin oldukça büyük, tek sarmallı RNA genomları var. Buna, virüsün devamını sağlamak için kullandığı kodlama bilgisi diyelim.
Özetle, virüsün üzerinde Spike proteini yoksa insan hücresini enfekte edemiyor. Japonya'da inceledikleri tur gemisinin yüzeyinde buldukları Corona Virüs RNA'sı hücreyi tek başına enfekte edemez.
Bize düşen, yüzeyleri sabunlu su, çamaşır suyu ile dezenfekte etmeye devam etmek. Bu tür bir temizlik ve elleri 20 saniye bol sabunla yıkamayla virüsün zarfını bozuyorsunuz. Bu temizleme işlemi Spike proteini de bozmaya yardımcı oluyor ve enfeksiyon olasılığını minimuma indiriyorsunuz. Elleri yıkamaya ve yüzeyleri temizlemeye devam ediyoruz!
Covid-19 (SARS-CoV-2) Moleküler Yapısı Genel belirtileri biliyoruz ancak başka belirtiler de olabilir mi? Neden bu salgın diğerlerinden farklı önce buna bakarak başlayalım. Bu virüs yepyeni bir virüs ve bilinen kesinleşmiş bir ilaç veya aşı henüz yok. Diğer mevsimlik, her kış tecrübe ettiğimiz hastalıklara göre daha öldürücü fakat şu anda kesin öldürme yüzdesi belirtmek için çok erken. Daha çok immün yani bağışıklık sistemi daha zayıf olan yaşlıları ve başka sağlık problemleri olan (kanser, kalp, akciğer sorunları, yüksek tansiyon gibi) kişileri etkiliyor. Kişiden kişiye bağışıklık sisteminin ve vücudun virüse tepkisine göre farklı belirtiler görülebilir. Şu ana kadar çoğunlukla görülen belirtiler şöyle: Hastaların %80'inde ateş, %68'inde kuru öksürük, %38'inde yorgunluk, %19'unda nefes darlığı, %15'inde kemik veya kıkırdak ağrısı, %14'ünde boğaz ağrısı/şişmesi, %14'ünde baş ağrısı, %11'inde üşüme, %5'inde baş dönmesi veya kusma, % 5'inde burun tıkanıklığı, %4'ünde ishal, %1'inde kanlı öksürük, %1'inde şişmiş gözler görülüyor [4].
Bu bilinen belirtiler dışında yeni belirtiler de ortaya çıkmaya başladı. Amerika'da ve dünyanın değişik yerlerinden gelen haberlere göre Corona virüs ile enfekte olan bazı hastaların koku duyusunda kayıp (anosmia), koku duyusunda azalma (Hyposmia) veya tat duyusunda kayıp veya değişiklik yaşadıklarını (dysgeusia) duyuyoruz. Amerikan Otolaringoloji Akademisi Covid-19 belirtileri arasında bu iki bulgunun da yer alması konusunda 22 Mart'ta çağrıda bulundu [5].
Koku duyusunda azalmanın/kaybın özellikle Covid-19 için pozitif çıkan ancak diğer belirtilere sahip olmayan hastalarda görüldüğü bildiriliyor ve bu kişilere karantina uygulanması tavsiye ediliyor. Bir olası neden de koku kaybında kişiler hastalık belirtilerini göstermeye başladıkları zaman burun içinde virüsün varlığının tespit edilebilmesi ancak bu durum şu anda tam bir açıklama sağlamıyor [6]. Koku kaybının neden bazı hastalarda görüldüğü henüz netlik kazanmış değil ve araştırılacak konular arasında yer alıyor.
Dünya Sağlık Örgütü yetkilileri koku duyusundaki kayıp ile Corona virüs arasındaki olası ilişkiyi inceliyorlar. Özetle, virüs çok yeni nerdeyse 3-4 aylık bir geçmişi var ve her kişi farklı tepki verebiliyor. Bu nedenle yeni çıkan belirtilere çok dikkatli yanaşmak ve bunları iyice incelemek gerekiyor.
Covid-19 diğer ismiyle Corona Virüsün iyileştikten sonra bıraktığı arazlar veya sorunlar neler? Hastaların %80'i hafif ile orta ağırlıkta geçiriyor hastalığı. Bu durumda kişide ateş ve öksürük görülebiliyor ve hastanede tedaviye gerek duyulmuyor. Bunlar nispeten daha hafif ve orta ağırlıkta vakalar çünkü vücudun bağışıklık sistemi virüsü üst solunum yolunda tutarak, vücudun geri kalanına zarar vermesini engelliyor. Daha genç kişilerde bağışıklık sistemi yaşlılarınkinden daha güçlü olduğu için daha hafif geçirebiliyorlar. Ancak genç insanlarda başka sağlık sorunlarının olması virüsün gidişatını değiştirebiliyor.
Yüzde 14'lük ağır vakalar ve yüzde 6'lik ciddi vakalarda - virüsün nefes borusundan aşağı inerek, alt solunum bölgesinde akciğerlere tutunmasıyla ve yayılmasıyla gelişiyor. Virüsün asıl hedef bölgesi burası [7]. Bu vakalarda zatürre görülebiliyor. Hong Kong'da bulunan Prenses Margaret Hastanesi, Bulaşıcı Hastalıklar Merkezi doktorlarının yaptığı açıklamaya göre ciddi veya ağır hastalıktan iyileşen kişilerin akciğer fonksiyonunda yüzde 20 ile yüzde 30 arası bir düşüş olduğu gözlenmiş. Bu hastalar ayrıca yürürlerken havasız, nefessiz kaldıklarını belirtiyorlar [8, 9]. Açıklanan belirtiler elbette kısa dönemli sonuçlara dayanıyor. Virüsün iyileşen kişiler üzerindeki uzun süreli etkisi henüz bilinmiyor.
Covid 19/ Corona enfeksiyonundan iyileşen kişiler bu virüse karşı bağışıklık kazanıyor mu? Vücudun kendi immün yani bağışıklık sistemi herhangi bir virüs enfeksiyonunu yendikten sonra bu virüse karşı antikorlar üretir ve bağışıklık hafızası geliştirir. Bu immün hafıza ve antikorlar, vücudun virüsle yeniden karşı karşıya kalması durumunda, bağışıklık sisteminin aktive olmasıyla virüsü etkisiz hale getirirler. Hayvanlarda yapılan deneylerde, 4 makak maymununa virüs verildikten sonra, bu hayvanlar Covid-19 benzeri bir hastalık geliştiriyorlar. 2 hafta sonra bu hayvanlar iyileşiyor ve kanlarında virüse karşı oluşmuş bağışıklık faktörleri olan antikorlar görülüyor. Araştırmacılar bu hayvanları bir daha aynı virüsle enfekte etmeye çalıştıklarında, içlerinden ikisinin hasta olmadığını; yani, virüse bağışıklık kazandıklarını gözlemliyorlar. [10]. Bu durum oldukça heyecan verici çünkü virüse karşı vücudun kısa dönemde koruyucu bağışıklık oluşturabileceğini gösteriyor. Covid-19 çok yeni bir virüs ve henüz bu virüsle yeniden hastalanmış kişiler hakkında bir bilgi mevcut değil.
Bu nedenle uzun dönemde - yani 2,5 yıldan fazla diyelim - virüse karşı bağışıklık olup olmayabileceğini ve antikor tepkisinin uzun dönemde ne kadar koruyucu olabileceğini insanlar bakımından henüz bilmiyoruz. Bu nedenle bu konuda detaylı çalışma yapılması gerekiyor. Çok daha fazla bilimsel kanıta ihtiyacımız var. Benim ümidim; iyileşen insanların uzun süreli bağışıklık kazanmış olmaları ve yeniden Covid-19 un kişileri ikinci kez hasta edememesi yönünde.
Dr. Ebru Karpuzoglu Bilimsel Referanslar
1. van Doremalen N, M.D., Holbrook MG, et al., Aerosol and surface stability of SARS-CoV-2 as compared with SARS-CoV-1. New England Journal of Medicine 2020.
2. Leah F. Moriarty, M.M.M.P., PhD; Barbara J. Marston, MD; Ekaterina V. Kurbatova, MD, PhD; Barbara Knust, DVM; Erin L. Murray, PhD2; Nicki Pesik, MD; Dale Rose, PhD1; David Fitter, MD; Miwako Kobayashi, MD, PhD; Mitsuru Toda, PhD; Paul T. Canty, MD; Tara Scheuer, MPH; Eric S. Halsey, MD; Nicole J. Cohen, MD; Lauren Stockman, MPH; Debra A. Wadford, PhD; Alexandra M. Medley, DVM; Gary Green, MD; Joanna J. Regan, MD; Kara Tardivel, MD; Stefanie White, MPH; Clive Brown, MD;Christina Morales, PhD; Cynthia Yen, MPH; Beth Wittry, MPH; Amy Freeland, PhD1 Sara Naramore, MPH; Ryan T. Novak, PhD; David Daigle, MPH; Michelle Weinberg, MD; Anna Acosta, MD; Carolyn Herzig, PhD; Bryan K Kapella, MD; Kathleen R. Jacobson, MD; Katherine Lamba, MPH; Atsuyoshi Ishizumi, MPH, MSc; John Sarisky, MPH; Erik Svendsen, PhD; Tricia Blocher, MS; Christine Wu, MD; Julia Charles, JD; Riley Wagner, MPH; Andrea Stewart, PhD; Paul S. Mead, MD; Elizabeth Kurylo, MCM; Stefanie Campbell, DVM; Rachel Murray, MPH; Paul Weidle, PharmD; Martin Cetron, MD; Cindy R. Friedman, MD; CDC Cruise Ship Response Team; California Department of Public Health COVID-19 Team; Solano County COVID-19 Team, Public Health Responses to COVID-19 Outbreaks on Cruise Ships — Worldwide, . CDC, 2020.
3. Cascella, M., et al., Features, Evaluation and Treatment Coronavirus (COVID-19), in StatPearls. 2020.
4. Vincent Racaniello, P., TWiV 590: COVID-19 and coronavirus, P. Vincent Racaniello, Editor. 2020: http://www.microbe.tv/twiv/twiv-590/on
5. American Academy of Otolaryngology, A.A.o. Anosmia, Hyposmia, and Dysgeusia Symptoms of Coronavirus Disease 2020; Available from: https://www.entnet.org/content/coronavirus-disease-2019-resources.
6. Rothan, H.A. and S.N. Byrareddy, The epidemiology and pathogenesis of coronavirus disease (COVID-19) outbreak. J Autoimmun, 2020: p. 102433.
7. World Health Organization. Coronavirus disease (COVID-19) Pandemic - (WHO). 2020; Available from: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019.
8. Yuen, K.S., et al., SARS-CoV-2 and COVID-19: The most important research questions. Cell Biosci, 2020. 10: p. 40.
9. Tak-yin, D.O.T., Coronavirus: some recovered patients may have reduced lung function and are left gasping for air while walking briskly, Hong Kong doctors find. 2020, South China Morning Post: South China Morning Post.
3.4.2020 1 - 44229