Evli çiftlerin istedikleri zaman istedikleri kadar çocuk sahibi olmaları, istemedikleri zaman da bu gebeliklerin önlenmesi aile planlamasının tanımı ve amacıdır.
Bu amaç doğrultusunda çeşitli doğum kontrol yöntemleri kullanılmaktadır. Sitemiz bu doğum kontrol yöntemleri için rehber niteliğinde, sizlere yardımcı olmak amacıyla hizmetinizdedir. Çeşitli doğum kontrol yöntemleri arasında kendinize en uygun yöntemi seçmeye çalışın. Tercihler her çiftte farklılık gösterdiği gibi bazı korunma yöntemlerinin yan etkisi de vardır. Bu yüzden araştırıp en iyisini, size göre en uygununu bulmanızı öneririz. Kısaca en doğru tercih çiftlerin en kolay uyguladıkları ve yeterli sonuç alabilecekleri yöntemlerdir. Aşağıdaki tabloda doğum kontrol yöntemleri ve etki dereceleri yer almaktadır.
Doğal Yöntemler
1. Bazal Vücut Isısı Yöntemi:
Ovulasyondan (yumurtlamadan) sonra vücut ısısı 0,2 - 0,5 derece yükselir.
2. Takvim Yöntemi (Opino-Kranus):
Ovulasyonun bir sonraki mensturasyondan (adet=mens=regl) 14 gün önce olduğu varsayılır ve adeti takip eden 14-21. günlerde ilişkiye girilmez. Bilinen en eski yöntemlerden biridir ancak koruyuculuğu diğer yöntemlere göre oldukça düşüktür.
Örnek olarak vermek gerekirse doğum kontrol hapı kullanan 1000 (bin) kadından bir sene içinde yalnızca birinde gebelik oluşurken, takvim yöntemiyle korunan 100 (yüz) kadından bir sene içinde ortalama 25'inde gebelik oluşmaktadır!
3. Mukus Yöntemi (Billings):
Servikal mukusa göre riskli günler belirlenir.
4. Coitus İnterruptus (Geri Çekme Metodu):
Cinsel ilişki sırasında, boşalma olmadan önce, erkeğin penisini kadının vajinasından çıkararak dışarıya boşalmasıdır. Etkililiği tamamen kullanıcıya bağlıdır, her çift başarıyla uygulayamaz. Bu yöntemin doğru uygulanabilmesi ve cinsel ilişkinin olumsuz etkilenmemesi için iki tarafında bu konuda istekli ve kesin kararlı olması gerekir.
5. Emzirme:
Doğumu takip eden ilk 6 ayda anne amenoreik (adet görmüyorsa) ise ve bebeğini sadece anne sütü ile sık aralarla, günde toplam en az 60 dakika süreyle emzirerek besliyorsa, annede yumurtlama gerçekleşmeyebilir. Bu durumda cinsel ilişki olsa dahi gebelik oluşmaz. Doğumdan 6 ay sonra emziren kadınların %20 de adet görmeseler bile ovulasyon (yumurtlama)olur.
Doğumdan sonra emzirmeyen annelerde ise yumurtlama en erken 6 hafta sonra baslar.
Bariyer Yöntemler
Prezervatif (Kondom, Kılıf, Kaput):
Prezervatif ilişki öncesi sertleşmiş penise takılan, lateks adı verilen bir çeşit lastikten yapılmış ince ve esnek bir kılıftır. Çeşitli renk, boyut, form ve koku seçenekleri mevcuttur. Günümüzde kadın prezervatifi olarak adlandırılan "femidom" ile kadınlarda kullanabilir. Dünyada ortalama 46 milyon çiftin düzenli olarak prezervatif kullandığı tahmin edilmektedir.
Prezervatif Nasıl Korur?
Prezervatif, ucunda bulunan haznede spermleri durdurarak rahime ulaşmasını engeller ve gebeliği önler.
Prezervatif Ne Kadar Etkilidir?
Doğru ve sorunsuz kullanıldığında ilişkide %97 oranında koruma sağlar. Gebeliği önleyici özelliğinin haricinde cinsel yolla bulaşan hastalıkların bazılarına(Hıv/Aıds, Hepatit-B, Frengi, Bel Soğukluğu, Klamidya gibi) ve PID e karşı koruma sağlar.
Uyarılar:
- Her ilişkide yeni bir prezervatif (kondom) kullanılmalıdır.
- Prezervatif (kondom) sertleşmiş penise, partnerin cinsel bölgelerine temas etmeden önce takılmalıdır. Ucundaki hazne için ufak bir boşluk bırakılır.
- İlişki sonunda penisi geri çekerek kondom çevresinden tutularak çıkarılmalıdır.
- Prezervatifi kayganlaştırmak için yağ, krem gibi maddelerle asla kullanmamak gerekir. Bu ürünler prezervatif'i eritip yırtılmasına, patlamasına neden olabilir.
- Kondomu evinizin karanlık, serin ve rutubetsiz ortamlarında saklayınız.
Diyafram:
İnce lastikten yapılmış, rahim ağzını örten kubbe şeklinde bir araçtır. Erkek tohum hücrelerinin (sperm) hazneden (vajinadan, döl yolundan) rahime geçmesini engeller.
Etki derecesi doğru kullanıldığında ve her ilişkide kullanıldığında prezervatif kadar etkilidir.
Avantajları:
- Cinsel ilişki sırasında kullanılması ve ilişki haricinde vücudu etkilememesi.
- Adet kanamaları sırasındada kadınların kullanabilmesi.
- Tekrar tekrar yıkanıp kullanıldığı zaman 1 ile 2 yıl arası kullanılabilir.
Dezavantajları:
- Cinsen ilişkiden önce yerleştirilmesi ve en geç 6 saat sonra çıkartılması gerekir. İlişkiden 24 saat önce takılabilir.
- Kimi kadınlar diyaframı yerleştirmekte zorlanabilir.
- Lastik alerjisi olanlar için sorunlar yaratabilir.
- Çok sık kullanıldığında sistit denilen idrar yolu enfeksiyonuna neden olabilir.
Servikal Başlık:
Diyaframdan daha küçüktür. Tam serviks(rahim ağzı) üzerine oturur ve 72 saat kalabilir.
Spermisid (Sperm Yok Ediciler):
Kadının vajinasına konularak uygulanan jel, fitil ve köpüren tabletlerdir. Tabletlerin erimesi için cinsel ilişkiden 30 dakika önce vajinanın derinine uygulanmaları gerekir. Etkisini tam gösterebilmesi için cinsel ilişkiden sonra da en az 6 saat vajina yıkanmamalıdır. Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlar da kullanabilir.
Rahim İçi Araçlar (Ria, Spiral)
Rahim İçi Araç (Ria);
Aile planlaması yöntemleri arasında dünyada en çok kullanılan geri dönüşümlü doğum kontrol yöntemidir. Halk arasında spiral olarak tabir edilir. Ria'nın en önemli özelliklerinden biri uzun süreli geri dönebilir yöntemler arasında en düşük maliyetli olmasıdır. Dünya da yaklaşık olarak 110 milyon kadının istenmeyen gebelikten korunmak için ria'yı tercih ettiği tahmin edilmektedir. Ria coğrafi olarak kullanımı çok farklılıklar gösteren bir doğum kontrol yöntemidir. Örneğin Çin'de her 3 kadından 1'i ria'yı tercih ederken Avrupa'da kullanım oranı yalnızca % 7 dir.
Günümüzde Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Amerikan Tıp Birliği (AMA) ve Amerikan Jinekolog ve Obstetrisyenler Birliği (ACOG) Ria’yı en güvenli ve etkili doğum kontrol yöntemlerinden biri olarak kabul etmektedir.
Temel etki mekanizması endometrial kalitede (rahim içinde) implantasyonu engelleyecek şekilde enflamasyona yol açmaktır. Döllenmeyi de önler. Çıkartıldığında hemen gebe kalınabilir. İlk aylarda lekelenme, adet miktarında artma veya adet süresinde uzamaya, adet sancısına neden olabilir. Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlar da kullanabilir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan (HIV/AIDS, hepatit-B, frengi, bel soğukluğu, klamidya gibi) korumaz. Kurallarına göre uygulandığında enfeksiyona neden olmaz.
Rahim içine yerleştirilen küçük plastik bir araçtır. Bakır ve hormon içeren tipleri vardır.
Bakırlı RIA:
Bu RIA nın kollarında ve gövdesinde bakır bulunur. Salınan bakır iyonları sperm motilitesini azaltır ve spermin akrozomal reaksiyonunu engeller. Kontraseptif(gebeliği önleyici) etkinliği 10 yıla kadar devam eder.
Hormonlu RIA (Mirena):
Günde 20mikrogr levonorgestrel salgılar ve etkinliği 5 yıl sürer. Etki mekanizması olarak, servikal mukus koyu, vizköz hale gelir ve sperme geçirgenliğini kaybeder. Dış gebeliğe karşı koruması, mens kanamasını ve ağrıyı azaltması diğer faydalarıdır.
RIA Komplikasyonları:
1.Uterin perforasyon (rahim yırtılması),
2.PID(pelvik inflamatuar hastalık),
3.İnfertilite(kısırlık),
4.Ektopik gebelik(Dış gebelik).
RIA nın kullanılmaması gereken durumlar (kesin kontrendikasyonları)
1.Gebelik
2.Akut PID
3.PID öyküsü
4.Tanı konmamış rahim kanaması
5.Konjenital (doğumsal) uterin (rahim) anomalileri
6.Uterin kaviteyi bozan büyük myomlar
7.Bakır alerjisi
8.Wilson hastalığı
Ria’nın Avantajları:
- Geri dönebilen, uzun süreli bir yöntem olması.
- Etki oranı çok yüksektir.
- Maliyeti uzun süreli diğer yöntemlere nazaran çok düşüktür.
- Acil korunma amaçlı kullanılabilir.
- Etkisi takılmasıyla başlar, çıkarılmasıyla son bulur.
Ria’nın Dezavantajları:
- Kondom vb. gibi kendi başınıza takmanız mümkün değildir, yalnızca deneyimli uzmanlar tarafından takılmalıdır.
- Yine prezervatifte olduğu gibi cinsel yollarla bulaşan hastalıklara karşı koruma sağlamaz.
- Kanamalarda düzensizlik meydana getirebilir.
- Uygulanması diğer metotlara göre daha zahmetlidir.
Hormonal Kontraseptifler
Gelişmiş ülkelerde en fazla tercih edilen doğum kontrol yöntemidir.
Genel Özellikler
- Her gün düzenli alınması gerekir.
- Kadında yumurtlama ve döllenmeyi engeller.
- Doğru kullanıldığında çok etkilidir.
- Adetin ilk beş günü içinde, tercihen ilk günü alınmaya başlanmalıdır.
- Adet öncesi stresi ve adet sancılarını önler.
- Rahim ve yumurtalık kanserlerine karşı koruyucudur.
- Adet kanamalarının miktarını azalttığından bu nedenle oluşabilecek kansızlığa karşı koruyucu etkileri vardır.
- Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan (HIV/AIDS, hepatit-B, frengi, bel soğukluğu, klamidya gibi) korumaz.
1.Hap
- Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından ikisini (östrojen ve progesteron) içerir.
- 35 yaş ve üstünde olup, sigara içen kadınlar hapla korunacaksa sigarayı bırakmalıdır.
- Anne sütünün miktarını azalttığı ve yapısını değiştirdiği için emzirirken kullanılmaz.
2.Mini Hap
- Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından yalnızca birini (progesteron) içerir.
- Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlar da kullanabilir.
3. Enjektabl Kontraseptifler (Depo Provera):
A. Aylık İğne:
Düzenli olarak ayda bir kez, kas içine enjeksiyonla uygulanır. Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından ikisini (östrojen ve progesteron)içerir. Doğru kullanıldığında çok etkilidir. Adetin ilk yedi günü içinde tercihen ilk günü uygulanır. Anne sütünün miktarını azalttığı ve yapısını değiştirdiği için emzirirken kullanılmaz.
B. Üç Aylık İğne:
Progesterob (MPA) içerirler. Tek bir 150mg doz yumurtlamayı 14 hft veya daha fazla baskılar. Bu nedenle her 3 ayda bir i.m(kas içi) uygulanır. Etki mekanizması LH tetiğini baskılayarak ovulasyonu engeller, servikal mukusu koyulaştırarak tıkaç oluşturur ve sperm geçirgenliğini engeller.
Bu yöntem hormonal yöntemler içinde etkinliği en yüksek olan yöntemdir ve nerdeyse sterilizasyona denktir.
4.Cilt Altı İmplantları (İmplanon):
68 mg etonogestrel içeren 40 mm uzunluğunda ve 2mm kalınlığında bir adet kapsülden oluşur. Bu kapsül üst kol iç yüzüne yerleştirilir ve 3 yıl korunma sağlar. Düzensiz kanama ve baş ağrısı yöntemin bırakılmasındaki en sık nedenlerdir.
Korunmasız cinsel ilişkiyi(koitusu) takiben alınacak önlemlerdir. Gebeliği önleyici etki yumurtlamanın kesintiye uğratılması veya geciktirilmesi ya da döllenmeye engel olma şeklindedir.
1.Östrojenler ilk 72 saat içinde yüksek dozda alınırsa gebeliği önler. Mide bulantısı ve kusma yapar.
2.Koıtustan(cinsel ilişki) 12 saat ve 24 saat sonra 0,2 mg etinil estradiol(EE)+ 2 mg levonorgestrel uygulanabilir. Bunda da bulantı kusma çok olur.
3.Koitustan 12 ve 24 saat sonra tek başına 0.75 mg levonorgestrel alınmasıdır. Yan etkisi yoktur.
4.Koitusu takiben 72 saat içinde bakırlı veya hormonlu RIA nın takılmasıdır. Gebeliği önlemede en etkili yöntemdir.
5.Acil kontrasepsiyon için Danazol de kullanılabilir. Yan etkileri fazladır.
6.Bir anti progesteron olan mifepriston(RU486)da çok etkilidir ve belirgin bir yan etkisi yoktur.
Cerrahi Sterilizasyon Operasyonları
A.Kadında Tüplerin Bağlanması (Tüp Ligasyonu):
Artık çocuk istemeyen çiftlerde uygulanır. Kadının yumurtalık kanallarının(tüplerinin) operasyonla bağlanmasıdır. Tüpler bağlandığı için yumurta sperm ile karşılaşamaz ve döllenme engellenmiş olur. Kadının ve eşinin onayı ile gebelik riski olmayan bir dönemde yapılır. Çok etkilidir. Cinsel hayatta değişiklik olmaz. Tekrar tüp devamlılığının sağlanması işlemlerinde başarı şansı %50-75 civarındadır.
B. Erkekte Kanalların Bağlanması (Vazektomi):
Artık çocuk istemeyen erkeklerde erkek tohum(sperm) kanallarının bağlanmasıdır. Geri dönüştürülebilmesi olası ise de zaman aralığı uzadıkça sonuç kötüleşir.